Du lịch cộng đồng - homestay đã và đang có bước phát triển khá mạnh ở Ba Bể những năm gần đây, nhất là tại bản Pác Ngòi, xã Nam Mẫu. Loại hình du lịch này ngày càng hấp dẫn đối với khách du lịch, nhất là khách nước ngoài, góp phần tạo sinh kế, đem lại thu nhập bền vững cho người dân địa phương.
Bản Pác Ngòi Ba Bể có 97 hộ, 100% là đồng bào dân tộc Tày, người dân ở đây đã làm du lịch cộng đồng hơn chục năm nay và có xu thế ngày càng phát triển. Tại đây, phần lớn những ngôi nhà sàn của các hộ dân đều dựa lưng vào núi, hoặc chạy dọc con đường chính, có sàn hướng ra con sông Lèng, ra hồ Ba Bể, tạo phong cảnh non nước hữu tình, thích hợp cho phát triển du lịch cộng đồng - homestay.
Theo ông Hoàng Văn Chuyền - Trưởng thôn bản Pác Ngòi cho biết: Từ hộ đầu tiên là gia đình ông Ngôn Khánh Toàn, đến nay đã có tổng số 29 hộ trong thôn đang tham gia làm du lịch cộng đồng. Ngoài việc chú trọng đầu tư cải tạo, mở rộng nhà sàn để đón khách du lịch (trung bình mỗi hộ có từ 10 đến 20 phòng nghỉ), các hộ dân còn đầu tư các dịch vụ để phục vụ nhu cầu của khách du lịch (phục vụ ăn uống, cho khách du lịch thuê xe đạp - xe máy, đưa khách du lịch tới các điểm tham quan... đến tổ chức phục vụ những tiết mục văn hóa, văn nghệ truyền thống). Hiện đa số các hộ kinh doanh dịch vụ du lịch đều thực hiện quảng bá trên mạng xã hội nên lượng khách du lịch là người nước ngoài đến đây đông hơn hẳn, trong đó phần lớn là người châu Âu, nhiều người đã đến đây rất nhiều lần.
Khách du lịch đến với bản Pác Ngòi đều chủ động vào những nhà dân mà họ đã liên hệ từ trước thông qua sự giới thiệu của người quen, qua sự quảng bá của chính các hộ làm du lịch trên mạng internet (mới bắt đầu thực hiện trong khoảng 2 năm gần đây) hoặc thông qua các doanh nghiệp lữ hành. Ngoài việc được tìm hiểu những nét văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Tày địa phương, du khách còn được thưởng thức các làn điệu then, đàn tính do các đội văn nghệ của thôn phục vụ khi có nhu cầu; được thưởng thức các món ăn đặc sản chế biến từ rau rừng, các món ăn chế biến từ nguồn thủy sản do người dân khai thác từ hồ Ba Bể...
Từ bản Pác Ngòi, ngoài các trải nghiệm với việc đi thuyền trên hồ Ba Bể, thăm Ao Tiên, đảo Bà Góa, đền An Mã, động Hua Mạ... thì khách du lịch có thể đi thăm các địa điểm hấp dẫn khác như: Hang Thẳm Phầy - một hang động mới được phát hiện nằm ở xã Hoàng Trĩ, với vẻ đẹp được ví như “Sơn Đoòng của miền Bắc”; thăm động Puông nằm ở xã Cao Thượng; thác Đầu Đẳng nằm giữa hai dãy núi đá vôi trên dòng sông Năng và nhiều điểm đến hấp dẫn khác.
Vài năm gần đây, nhận thức của người dân về cách làm du lịch đã được cải thiện rất nhiều. Để bảo đảm phát triển bền vững, vào dịp cuối mỗi năm, các hộ tham gia làm dịch vụ du lịch tại bản Pác Ngòi đều họp lại để trao đổi, rút kinh nghiệm nhằm hướng đến mục tiêu phục vụ khách du lịch ngày một tốt hơn. Hiện nay, mức giá thuê phòng nghỉ ở đây được đánh giá là khá “dễ chịu” với du khách, được thống nhất là 70.000 đồng/người/đêm.
Hiệu quả kinh tế từ dịch vụ du lịch cộng đồng đem lại là rất rõ ràng, góp phần quan trọng trong việc tạo sinh kế, đem lại thu nhập bền vững cho người dân bản Pác Ngòi. Ông Đồng Văn Út là chủ Nhà nghỉ Minh Đức cho biết: Trước đây gia đình chỉ sản xuất nông, lâm nghiệp nên cũng chỉ ở mức đủ ăn. Từ năm 2015 mới tham gia làm du lịch, mỗi năm có thu nhập gần trăm triệu đồng sau khi đã trừ chi phí. Còn gia đình chị Đàm Thị Miên - là chủ Nhà nghỉ Thế Sang thì đã tham gia làm du lịch cộng đồng từ năm 2009, đón tiếp khoảng vài trăm khách du lịch/năm. Hiện nay phần lớn khách đến lưu trú, sử dụng các dịch vụ của gia đình là người nước ngoài. Sau khi trừ chi phí, mỗi năm gia đình có thu nhập ổn định khoảng hơn 100 triệu đồng.
Thực tế ở bản cũng cho thấy, du lịch cộng đồng đã góp phần bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, cải thiện sinh kế, tạo thu nhập cho người dân địa phương và gắn kết cộng đồng. Tuy nhiên, các hoạt động vẫn còn mang tính nhỏ lẻ, theo kiểu tự phát, thiếu chuyên nghiệp, đầu tư chưa bài bản. Cùng với đó, người dân làm du lịch vẫn thiếu tính chuyên nghiệp trong việc tổ chức và hạn chế về khả năng ngoại ngữ để giới thiệu về những nét đẹp văn hóa của địa phương.
Vì thế, để hoạt động du lịch cộng đồng - homestay tại bản Pác Ngòi phát triển bền vững, việc khai thác điểm đến du lịch phải gắn liền với bảo vệ và phát huy đặc trưng của cộng đồng địa phương. Cơ quan chức năng và chính quyền địa phương cần phối hợp, đẩy mạnh các hoạt động tập huấn, hướng dẫn người dân kỹ năng làm du lịch cộng đồng. Đẩy mạnh các hoạt động hướng đến sự hài hòa giữa phát triển du lịch, bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, môi trường, sự thân thiện mến khách để thu hút ngày càng nhiều khách du lịch trong và ngoài nước, kéo thời gian lưu trú và sử dụng các dịch vụ du lịch.
TTXT du lịch Bắc Kạn