Nằm cách hồ Ba Bể không xa là động Hua Mạ, một trong những kỳ tích độc đáo của tạo hóa với những nhũ đá huyền ảo, kỳ bí như chốn bồng lai, tiên cảnh. Sau khi tham quan một vòng hồ Ba Bể, chúng tôi cùng đoàn du khách di chuyển khoảng 6km về phía Tây Nam để tới động. Nằm trên dãy núi Hua Mạ (núi đầu ngựa) thuộc xã Quảng Khê, huyện Ba Bể, hang động Hua Mạ là tài sản thiên nhiên quý giá trong hệ thống quần thể các điểm du lịch của Vườn quốc gia Ba Bể. Đây là một hang động lớn với vẻ đẹp cuốn hút, mang trong lòng những huyền sử kỳ bí.
Còn được gọi là “Động Treo” bởi hang động này nằm ở lưng chừng núi, có độ cao so với mặt nước biển là 350m, chiều sâu gần 700m. Trần động có chỗ cao tới 40-50m, rộng trung bình từ 30-50m, động có cửa vào ở phía Đông và thông ra ở phía Nam. Trong động có nhiều tầng lớp của đá vôi hóa thạch màu trắng, thuộc đá hoa Ba Bể. Đáy hang khá bằng phẳng, khô ráo, sạch sẽ, dễ đi và ít gió, thỉnh thoảng gặp các thềm, gờ uốn lượn như các ruộng bậc thang rất đẹp. Hàng chục cột đá to cao 10-15m sừng sững giữa hang, được “chạm trổ” hết sức tinh tế giống như các cột trụ trong các đền chùa cổ kính. Nhũ đá, rèm đá đủ các kiểu dáng được hình thành ngay từ cửa hang cho đến cuối hang. Điều đặc biệt, chúng được bài trí một cách tự nhiên và hợp lý. Hành lang động được chia làm nhiều phòng bởi các rèm đá, nhũ đá ngăn cách tự nhiên. Nhiều nhũ đá vôi với hình thù độc đáo như tượng Phật bà Quan Âm trên tòa sen, thầy trò Đường Tăng đi lấy kinh, rèm đá, cổng trời... Cửa động trông xuống một vùng nước non xanh biếc của rừng và hồ Ba Bể cùng với con sông Lèng êm ái chảy qua. Cách cửa hang khoảng 15m, trong đống đá đổ lẫn đất sét màu xám đỏ và tro đã phát hiện các công cụ bằng sành có hoa văn của thời Lê. Bên phải cửa chính đã bị lấp kín bằng các viên đá xếp chèn lên nhau. Việc lấp cửa động vẫn còn là một bí mật và có nhiều cách lý giải khác nhau. Song theo người dân địa phương thì sự tích động Hua Mạ đã được gắn liền với một truyền thuyết dân gian.
Động này đã được Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Bắc Kạn cùng Ban Quản lý vườn quốc gia Ba Bể khảo sát từ năm 2003 - 2004, đến năm 2007 đưa vào khai thác du lịch. Chị Lộc Thị Huyền - nhân viên Trạm thu phí cho biết: Ngày nghỉ cuối tuần du khách quốc tế nghỉ ở các thôn Bó Lù, Cốc Tộc, Nam Mẫu và Pác Ngòi... đến khám phá động Hua Mạ khá đông. Du khách trong nước cũng đến tham quan động Hua Mạ ngày càng nhiều.
Anh Jonathan - du khách Pháp cho biết: Lần đầu tiên tôi được tham quan một hang động thật tuyệt vời. Trong hang không khí rất mát mẻ, các nhũ đá được thiên nhiên kiến tạo quá hoàn hảo. Còn anh Bùi Giang Nam - du khách đến từ Hà Nội chia sẻ: Tôi đi rất nhiều hang động trên cả nước, thấy động Hua Mạ là một hang động đẹp và rộng không thua kém gì các hang động nổi tiếng trên cả nước. Theo tôi nghĩ lý do động Hua Mạ chưa được nhiều người biết đến như các động Tiên Sơn, Phong Nha... là do địa hình còn cách trở, việc giới thiệu quảng bá còn hạn chế.
Được biết để phục vụ khách du lịch tham quan, chiêm ngưỡng vẻ đẹp của động, bên cạnh việc chú trọng bảo tồn và phát triển cảnh quan tự nhiên của động, tỉnh Bắc Kạn cũng đã đầu tư mở đường lên động, đường tham quan và hệ thống đèn chiếu sáng. Tuy vậy, danh thắng động Hua Mạ hiện vẫn chưa được đầu tư đúng mức để phát triển du lịch, đặc biệt là các dịch vụ thiết yếu dành cho du khách. Trong định hướng phát triển du lịch tỉnh Bắc Kạn, động Hua Mạ cùng với hồ Ba Bể và bản Pác Ngòi sẽ hình thành nên một quần thể du lịch tổng hợp trọng điểm của tỉnh. Mong rằng các dịch vụ du lịch tại đây sẽ được đầu tư thích đáng để phát huy giá trị của danh thắng, đem lại thu nhập cho người dân đồng thời bảo vệ cảnh quan thiên nhiên.
TTXT du lịch Bắc Kạn