Nhà cổ ở làng Thổ Hà - Bắc Giang

Làng Thổ Hà còn lưu giữ được hơn chục căn nhà cổ nằm sâu trong những ngõ nhỏ rêu phong, điển hình là của dòng họ Trịnh Đắc, Trịnh Quang, Nguyễn Đình, họ Cáp. Nhà nào cũng có nét riêng, không chỉ đẹp ở kiến trúc cổ mà còn ở những kỷ vật, gia phong lưu truyền qua các thế hệ.


Ông Trịnh Đắc Mùi ở xóm 4 làng Thổ Hà, chủ nhân đời thứ 8 của ngôi nhà gần 300 năm tuổi thuộc hàng cổ nhất, có lối kiến trúc kiểu chữ nhất ngang gồm 7 gian, với 5 gian nhà ngoài và 2 gian buồng trong. Lòng nhà rộng 7.5m, dài 17.5m, được dân gian gọi là nhà “đại khoa”.

- Hồi mái xây bít đốc, lợp ngói mũi hài, bờ nóc có các dải hoa chanh mềm mại. Bộ khung gỗ lim còn chắc chắn. Cột cái, cột quân ngả màu thời gian đen bóng. Các cấu kiện được chạm khắc nổi hình hoa lá, vân mây, đao mác... Các đầu kẻ cổ ngỗng theo kiểu kiến trúc thời Lê.

- Trong nhà được bố trí 3 gian thờ, giữa thờ Gia tiên, bên cạnh thờ Thánh Sư và trong cùng thờ Phật. Mặt ngoài, các bờ hiên cửa được kê bởi những phiến đá xanh bóng mòn. Hai bên đầu hồi là đôi chum lớn, sản phẩm của nghề gốm Thổ Hà trước dùng đựng gạo, nay để trang trí...


Nhà ông Cáp Trọng Dưỡng ở xóm 2 làng Thổ Hà, có niên đại trên 200 năm tuổi, mái ngói đã sẫm màu, vẫn để nền đất nện như xưa, các cột gỗ lớn chống đỡ vững vàng như thách thức thời gian. Trải qua 7 đời, ngôi nhà vẫn còn khá nguyên vẹn, chưa phải sửa chữa gì nhiều.

- Trong nhà có những hương án, ngai thờ, lư hương, hoành phi, câu đối... đặc biệt là bức thư pháp bằng gỗ được khảm vỏ ốc màu trắng ngà trên nền gỗ đen bóng rất đẹp, dưới đặt một sập thờ cổ dạng chân quỳ dạ cá, trên là khám thờ gỗ với các rèm cửa được chạm khắc tinh tế...


Nhà của anh Trịnh Quang Phong cũng thuộc hàng đẹp ở làng Thổ Hà, với gần 200 năm tuổi và được sửa sang lại chút ít như mái ngói, nền nhà tôn cao lên để tránh ngập nước vào mùa mưa.  Nhà rộng 3 gian, 2 chái, dựng bằng gỗ lim, hai bên cửa bức bàn, ở giữa là cửa song đào.

- Tường nhà được xây bằng tiểu sành, mảnh gốm Thổ Hà nên mát vào mùa hè, ấm vào mùa đông. Bộ án gian, sập thờ, sập ngồi, thiều châu... đều trên trăm tuổi, trang trí cầu kỳ. Ở mỗi kẻ hiên được chạm khắc những họa tiết hình rồng, phượng và hoa lá, tùng, cúc, trúc, mai...


Ngoài ra, chủ nhân của những ngôi nhà cổ Thổ Hà không chỉ bảo tồn kiến trúc đặc sắc do tiền nhân để lại mà còn gìn giữ nền nếp gia phong. Họ dạy dỗ con cháu những điều tốt đẹp của lễ giáo truyền thống, tiếp thu những cái mới, cái phù hợp để đời sống thêm phong phú, ấm no.